مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسمی

با شیوع روز افزون اختلال طیف اتیسم ، نگرانی های خانواده ها و والدین روز به روز بیشتر می شود به طوری که آن ها به طور مداوم نشانه های اوتیسم را در کودک خود بررسی کرده و در سایت های اینترنتی به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستند .

علائم و مشکلات کودکانی که به این اختلال دچار می شوند ، از فردی به فرد دیگر کاملا متفاوت بوده و از انجام رفتار های کلیشه ای و نارسایی در تکلم و زبان گرفته تا ناتوانی در انجام بازی ها و عدم تشخیص نیات و هیجانات دیگران را شامل می شود .

تمامی این علائم برای والدین و خانواده ها غم و اندوه زیادی به بار می آورد . اما مشکلی که امروزه خانواده هایی که کودک اتیسمی دارند ، با آن دست به گریبان هستند ، مشکلات رفتاری ای است که بسیار شایع است . در این مقاله خواننده را با انواع این مشکلات رفتاری و دلایلی که می توانند باعث بروز رفتار شوند و همچنین انواع درمان های متداول برای برطرف کردن این مشکلات آشنا می کنیم .

انواع مشکلات رفتاری در کودکان مبتلا به اتیسم

مشکلات رفتاری به اشکال متفاوتی خود را نشان می دهند و به طور کلی در دو طبقه جداگانه درون سازی و برون سازی جای می گیرند .

مشکلات رفتاری درون سازی : اینگونه مشکلات در درون فرد احساس می شود و بیش از اینکه اطرافیان را آزار دهند ، موجب آزار خود کودک می شوند و هسته اصلی آن ها اختلال خلق است . از جمله این رفتار ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

 افسردگی

 اضطراب

 گوشه گیری و انزوا

 کمبود اعتماد به نفس

مشکلات رفتاری برون سازی : اینگونه رفتارها ، نمود بیرونی دارند و برای اطرافیان کودک آزاد دهنده هستند به طوری که معمولا والدین برای برطرف کردن این مشکلات سریعا دست به اقدام می زنند . مواردی که در ادامه به آن ها اشاره می شود مثال هایی از این نوع رفتار ها هستند :

 پرخاشگری

 بیشفعالی

 آسیب زدن به خود یا دیگران

 قشقرق به پا کردن

اگرچه ممکن است بسیاری از این رفتار ها در کودکانی که رشد عادی دارند هم دیده شود اما تفاوت کودکان مبتلا به اوتیسم با کودکان عادی هم سن و سالشان در تعداد دفعات و شدت بروز این رفتار ها است . 

دلایل مشکلات رفتاری در کودکان مبتلا به اتیسم

مشکلات رفتاری می توانند به دلایل گوناگونی اتفاق بیافتند که با زیر نظر گرفتن کودک و زمانی که رفتار بروز می کند و یا بررسی وقایعی که قبل و بعد از بروز رفتار اتفاق می افتند ، قابل شناسایی هستند .  به عنوان مثال کودکان اتیستیک به خودشان آسیب می زنند که البته بیشتر این آسیب ها به صورت گاز گرفتن مچ دست ها و کوبیدن سر به دیوار اتفاق می افتد ؛ این کودکان در هر زمان و مکانی خودتحریکی می کنند که از نظر والدین و دیگران رفتاری خجالت آور است .

 اما بهتر است بدانیم که این رفتار ها احتمالا به این دلیل اتفاق می افتند که کودک از کم حسی رنج می برد . در واقع داده های حسی ای که این کودکان از طریق 5 عضو حسی خود از محیط اطراف دریافت می کنند ،  به درستی در مغزشان پردازش و ادراک نمی شوند . به این معنی که آن ها دقیقا نمی دانند چه چیزی می شنوند ، چه چیزی می چشند و چه چیزی را احساس یا لمس می کنند .

 دقیقا نقطه مقابل کم حسی ، حالتی است که به آن پر حسی می گویند . کودکی که با کوچکترین صدایی دچار به هم ریختگی می شود و پرخاشگری می کند ، ممکن است صدا را بسیار بلندتر و گوش خراش تر از چیزی که بقیه افراد می شنوند درک کرده باشد و با پرخاشگری ، به صدای بلندی که می شنود واکنش نشان می دهد .

 از طرف دیگر ، ناتوانی این کودکان در صحبت کردن می تواند ریشه بسیاری از اختلالات رفتاری باشند به این صورت که این ناتوانی باعث می شود که نتوانند خواسته هایشان را مطرح کنند و بنابر این نیازهایشان نیز برطرف نمی شود . این موضوع کودکان را دچار اضطراب و پریشانی شدیدی می کند که به صورت انواع مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری ، قشقرق ، حمله به دیگران ، جیغ کشیدن و غیره بروز می کند .

 از دیگر دلایل بروز اینگونه رفتار ها می توان به ضعف در تعاملات اجتماعی اشاره کرد . به این معنی که کودکان اوتیسمی معمولا هیج تمایلی برای برقراری ارتباط با دیگران ندارند و در مواردی حتی اگر خودشان هم به این ارتباط راضی باشند به دلیل برخی رفتار های نامناسبشان ، خود به خود از جمع طرد می شوند .

این کودکان اغلب در مناسبات اجتماعی تماس چشمی ندارند یعنی به صورت مخاطب خود نگاه نمی کنند و اصطلاحا مدام چشمشان را می دزدند ، احساسات دیگران را درک نمی کنند و منظور کنایه ها و ضرب المثل ها را متوجه نمی شوند و احساس همدلی یا همدردی ندارند ، بنابر این قادر به دوستیابی نیستند و این امر باعث بروز مشکلات انزوا و افسردگی کودک می شود .

تمامی این موارد باعث می شود کودک در تعاملات و ارتباطات اجتماعی دچار نقص شود و تحقیقات نشان داده اند که نقص در تعاملات اجتماعی با بروز مشکلات رفتاری ارتباط مستقیم دارد . 

زایدمن زایت (Zaidman-zait) و همکارانش نیز در تحقیقی که انجام دادند به این نتیجه رسیدند که استرس والدین در فرزند پروری می تواند باعث مشکلات رفتاری کودکان شود . بنابر این ، مادران کودکان اتیسمی که اغلب به دلیل دشواری در نگهداری و تربیت فرزند اوتیستیک خود ، به استرس های شدید و زیادی دچار می شوند ، کودکانشان را بیشتر در معرض خطر دچار شدن به انواع مشکلات رفتاری قرار می دهند .  

درمان مشکلات رفتاری در کودکان مبتلا به اتیسم

همانطور که هر پزشک با تجربه و حاذقی ، پیش از تجویز دارو سعی می کند نشانه های بیماری مراجع خود را به درستی شناسایی و ریشه یابی کند ، لازم است قبل از ارائه راهکار برای درمان مشکلات رفتاری ، ابتدا رفتار را به طور کامل تجزیه و تحلیل و علت یابی کرد . 

 یکی از درمان هایی که برای حل مشکلاتی از قبیل خودجرحی و خودتحریکی که ریشه حسی دارند ، ارائه می شود یکپارچگی حسی است . در این روش درمانی که می تواند به شکل بازی درمانی ، کاردرمانی و یا گفتار درمانی انجام شود به کودک کمک می شود که بهتر از اطلاعات حسی بهره ببرد .

به عنوان مثال از کودکی که حس لامسه اش دچار مشکل است خواسته می شود که اشیاء مختلف که جنس های متفاوتی نسبت به هم دارند را لمس کند . موسیقی درمانی نیز جزئی از این روش درمانی است و از آن برای کودکانی که مشکلات حسی شان در حیطه شنوایی است ، استفاده می شود .

 در رابطه با کودکانی که مشکلات رفتاریشان ریشه در عدم ارضای نیاز ها و خواسته هایشان دارد نیز راهبردهایی مانند تیچ و پکس ، کمک کننده هستند . در روش تیچ بر برقراری ارتباط تمرکز می شود و تاکید بیشتر این روش بر این است که مهارتهای زبانی و بیانی کودک با استفاده از نمادهای دیداری تقویت شود و همچنین کودک با استفاده از جدول های زمانی که به صورت تصویری هستند ،بتواند ترتیب وقایعی که اتفاق خواهند افتاد را پیش بینی کند .

 روش پکس نیز روش ارتباط از طریق مبادله تصاویر است ، یعنی کودک تعدادی کارت های تصویری در اختیار دارد که شامل تمامی چیزهایی است که ممکن است مورد نیازش باشد و کارت مورد نظرش را به والدین خود می دهد ، والدین هم از این طریق می توانند به او پاسخ مناسب را بدهند و به این ترتیب زبان مشترکی بین کودک و والدینش ایجاد می شود که باعث ایجاد ارتباط بین آن ها می شود . 

 روش داستان های اجتماعی نیز در رابطه با کودکانی توصیه می شود که در سطوح بالاتری قرار دارند . اگرچه این کودکان می توانند صحبت کنند اما در قضاوت های اخلاقی و تشخیص رفتار درست دچار مشکل هستند . از آنجایی که کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم نمی توانند قصد و نیات دیگران را درک کنند دچار سر درگمی می شوند و در تعاملات اجتماعی رفتار های نامناسب نشان می دهند .

از طریق روش داستان اجتماعی می توان کودکان را با موقعیت های اجتماعی ای آشنا کرد که در زندگی شخصی با آن ها رو به رو می شوند و در قالب داستان ، موارد اخلاقی مورد نظر را به کودکان آموزش داد . این داستان ها به صورت اول شخص نوشته می شوند و محتوای کلی آن ها رفتار های مطلوب اجتماعی هستند .

کلام آخر 

مشکلات رفتاری که تا حد زیادی ، بخش جدایی ناپذیر اختلال طیف اتیسم هستند باعث وارد آمدن آسیب های جسمی و روانی زیادی برای والدین و کودک می شوند . به طوری که لازم است به دنبال برطرف کردن هر چه زودتر این مشکلات باشیم .

از آنجایی که کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم در نشان دادن علائم اختلال ، تنوع خیلی زیادی دارند ، نمی توان تنها به یک درمان مشخص برای تمامی آنان اکتفا کرد . بنابراین ، بسته به این که علت مشکل رفتاری که کودک نشان می دهد چه مواردی می توانند باشند می توان بهترین درمان را انتخاب کرد و از آن بهره برد .

سوالات متداول

1-  آیا علائم اوتیسم و انواع مشکلات رفتاری در تمامی کودکان اوتیسمی یکسان است ؟

خیر ، علائم و نشانه ها از فردی به فرد دیگر کاملا متفاوت است و مشکلات رفتاری کودکان نیز به دو صورت درون سازی و برون سازی نشان داده می شوند که در مقاله توضیحات و انواع این مشکلات ذکر شده است .

2-  علت مشکلات رفتاری کودکان اوتیسمی چیست ؟  

این رفتار ها علت های متفاوتی دارند و با زیر نظر گرفتن کودک و بررسی وقایعی که اتفاق می افتند می توان آن ها را به گونه ای که در مقاله توضیح داده شده ، شناسایی کرد .

3-  آیا می توان برای درمان تمامی مشکلات رفتاری کودکان از یک روش درمانی خاص استفاده کرد ؟

خیر ، باید با توجه به علت بروز رفتار ، درمان متناسب را انتخاب و اجرا کرد که درمان های متداول در متن مقاله بیان شده است و برای اطلاعات بیشتر می توان به آن رجوع کرد .

منبع : مشکلات رفتاری در کودکان اوتیسمی